Hatanın Komuta Kontrolü Ve Yalanın Bedeli : Çernobil & Pentagon

Modüller, paneller, gösterge ekranları, kontrol çubukları, düğmeler, grafikler, rakamlar ve operatörler. Hepsi entegre- bütünleşik bir kontrol ve izleme sistemini tanımlıyor. Bütün parçalar birbiri ile ilişkili, birbirine bağlı bir zincir gibi hareket ediyor bu sistemde. Her parçanın, bir sonraki adımın ve hamlenin hassasiyet kapasitesi oldukça yüksek. Hatanın Komuta Kontrolü Ve Yalanın Bedeli: Çernobil & Pentagon teknolojinin, insan zekasınının karar kapasitesi ile olan ilişkisini sorguluyor.

Komuta Kontrol Merkezleri, uzaktan takip cihazları, kameralar, tüm bunları biraraya getiren görüntüleme ve kontrol yazılımları, donanımları. Ve elbette bir operatör olarak kullanım kılavuzlarına hakim, örüntüleri takip eden, olası senaryolarla ilgili istatiksel kayıtlar tutan, kriz anlarında müdahele eden insan zekası, dikkati ve karar mekanizması. Bir sistemin protokolündeki küçük bir hatanın, saniyeler içerisinde verilen mikro bir kararın nasıl geri dönülemez bir zincirleme hataya yol açarak bölgesel ve küresel bir faciaya sebep olabileceğini Çernobil’de tüm dünya görmüştü.

Tüm bu konuya girme sebebim son iki günde izlediğim Chernobly dizisi ( 2019 yapımı ) ve son zamanlarda ABD Savunma Bakanlığına ( Artık Savaş Bakanlığı ) açıklama yaptırtan bir Netflix yapımı film: A House Of Dynamics.

ABD’ye atılan nükleer bir füzenin uyduda tespit edilmesi ve komuta kontrol odasında yüzlerce insanın dakikalarla yarışmasını anlatan bir film askeri yetkilileri rahatsız etti. Chicago’ya doğru yönelen bir nükleer füze ve ABD hükümetinin tepkisini izliyoruz anlık olarak filmde. https://www.beyazperde.com/haberler/filmler/haberler-1000172286/

Komuta kontrol odasında süreci yönetmeye çalışan Savunma Bakanı ise 50 Milyar dolarlık füze savunma sisteminin sadece % 50 başarı oranına sahip olmasını ekran başında ve telefon trafiginde öğreniyor.(İlginç!) Bakanının tepkisi, ekranlarda Chicago’ya doğru gittikçe yaklaşan füzeyi izleyen askerlerin çaresizliği ve son dakikalarda sevdiklerini aramasına şahit oluyoruz. Kriz yönetiminde Rusya ve Çin’le telefon görüşmesi yapmaya ve bilgi almaya çalışan yetkililerin pazarlıkları günümüz dünyasında oldukça gerçekçi bir dram sergiliyor.

Komuta Kontrolün Kaybı : Ekrandaki Ölümcül Hata Ve Denge Kaybı

Çernobil dizisinde Bilim insanı Legasov’un Sovyet mahkeme heyeti önündeki sahnesi etkileyiciydi. Elindeki kırmızı ve mavi kartlarla sürecin nasıl geliştiğini aşama aşama, dakika dakika anlatıyordu. Dizi, İdeolojik uyum adına kararların ve gerçeklerin nasıl pahalıya mal olacağını gösterdi son bölümde. Pripyat’ta yaşananlar, tasarımın ve mühendisliğe dayalı kararların kusurunu ve yalanların bedelini açığa çıkarmıştı. 20.yüzyılın son çeyreğinde unutulmayacak bir bedel ödetmişti insanlığa Çernobil.

Aslında çok basit bir şeyi açıkıyordu Legasov. Elektriği üreten reaktivitenin artıp- azalmasından kaynaklanmıştı her şey. Kısır bir döngüde giderek artan dengesizlik büyük bir faciaya sebebiyet vermişti. Operatörlerin ise yapacağı tek şey bu dengeyi sağlamaktı. Bunun için Nükleer fizikçi olmanıza gerek yok diyordu Legasov.

Aşağıdaki görselde Uranyum atomunun çarpışması ve parçalanması ile artan reaktiviteyi sol tarafa kırmızı bir kart koyarak ( bunun dengelenmesi gerekiyor çünkü reaktivitenin yükselmesi asla durmaz ), Boron kontrol rodlarının aktiviteyi dengeleyen bir fren sistemi olmasını da sağ tarafa mavi bir kart( reaktiviteyi düşürmesi) koyarak açıklıyordu Legasov. Ardından, sistemdeki yüksek ısıyı düşüren soğuk suyun önemini bir mavi kart daha koyarak gösteriyor. Ve sol tarafa pozitiv boşluk katsayısı olarak reaktördeki ısı artışını artıran bir kırmızı kart daha…

4. reaktörün 10 saatlik gecikme sonucunda yarı güçte çalıştırılması yüzünden ( opratörlerin test sırasında aldığı bir karar ) uranyumun parçalandıkça açığa çıkardığı Xezon elementi ise bir zehir gibi hareket ediyor sistemde ve yok olmuyordu. Sonuçta bu element birikerek çekirdeği zehirlemişti.

Ve bu noktada denge artık geri dönülemeyecek şekilde bozuluyor. Diğer bir önemli nokta ise, kapatma sisteminde olan ölümcül bir kusur ve ucuzluk. Kapatma sistemine bağlı kontrol çubuklarının bor değil grafitten yapılmış olması ya da bunun tercih edilmesi, reaksiyonu o noktada havai fişek gibi yükseltmişti. Bunu mahkemede dile getiren Legasov, Sovyet yetkililerini oldukça rahatsız etmişti dizide. Mahkemede KGB ajanları ve askeri yetkililer de tüm konuşmalara şahit oluyor ve itiraz sesleri yükseliyordu..

Hatanın Komuta Kontrolü Ve Yalanın Bedeli : Çernobil & Pentagon ( Kültürel Skorlar )

”Gerçek rahatsız ettiğinde yalan üstüne yalan söyleriz. Ta ki yalanın orada olduğunu hatırlayamayıncaya kadar. Söylediğimiz her yalanla gerçeğe borçlanırız. Er ya da geç o borç ödenir” Valery Legasov

Yetkililer mahkemede birbirine bakıyor. Sovyet yetkililerinin ucuz olmasından dolayı grafiti seçmesi, kontrol odalarındaki hatalar, kullanım kılavuzlarının emirlere boyun eğdirilmesi, prestij adına verilen kararların sonucunda radyosyon kaynaklı hastalıklar ve ölüm raporları, Belarus Ve Ukrayna bölgesinde 2600 metrekarelik kapalı alana, evinden taşınan 300.000 insana, çarpıcı miktarda artan kanser oranlarına, tahminlere göre 4000 ila 93.000 arasında yıllar içerisinde ölüm dalgasına sebep olmuştu.

Uluslar ve toplumlar bir yalan sonucu hangi borçları- bedelleri ödemiştir bugüne kadar? ABD’nin Vietnam, Irak ve Afganistan örnekleri, Japonya’ın kültürel hafızası ve Rusya’ın kapalı kutu rekabet ve prestij savaşları. Oysa gerçek her zaman pusuda bekliyordu. Bir süpergücün çöküşünün son noktası idi Garboçav’a göre Çernobil.

Devletlerin sırları ve yalanları, sembolik ihtişamları ve sarsılmaz otoriteleri gerçeğin bükülmesini, hakikatin kontrol altına alınmasına neden olur. Kültürlerin ve bireylerin bulunduğu coğrafyadaki karar mekanizmaları ve inançları ise cevabın, reaksiyonun mantığını ve kalitesini şekillendirir.

Örnegin, Malcom Gladwell The Tipping Point kitabında Asya Havayolları şirketlerinin 90’lı yıllarda artan kaza örüntülerinden ve buna dair raporlardan bahsediyor. Batıdaki bireysellik skoruna kıyasla Doğu kültürlerindeki kollektif skorun farkları, artıları ve eksileri inceleniyor kitapta. Kaza raporlarında ve kayıtlarında 1. Pilotun hatasını gören ve buna müdahale etmekte zorlanan, hiyerarşik algıya hapsolan bir yardımcı pilotun hikayesi var önümüzde. Statü ve yetkiye itaat etmenin hassasiyeti ve buna dair inanç kalıplarının nasıl binlerce insanın ölümüne sebep olduğunu, faciaların, krizlerin ve felaketlerin kültür, davranış ve inanç kalıpları ile olan ilişkisinin dramatik bir örneğini görüyoruz.